Τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη και Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν) έχουν από κοινού την ευθύνη να διασφαλίζουν την συμμόρφωση στο ευρωπαϊκό/κοινοτικό δίκαιο. Παρατηρώντας κανείς αυτή την συνεργασία μπορεί να ελέγξει με τον καλύτερο τρόπο την λειτουργία  της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς κάθε χρόνο ένας μεγάλος αριθμός οδηγιών και κανονισμών που εγκρίνονται από την Ε.Ε. πρέπει να ενσωματωθούν στις εθνικές νομοθεσίες του κάθε κράτους μέλους.

Τόσο η πολιτιστική όσο και η κανονιστική ενσωμάτωση αποτελούν θεμέλιο λίθο του Ευρωπαϊκού σχεδίου.  Συνεπώς, το ζήτημα των ευρωπαϊκών διαδικασιών επί παραβάσει δεν μπορεί να αγνοηθεί. Συνήθως δεν αναφέρεται το υψηλό κόστος της μη συμμόρφωσης στον κοινοτικό νόμο. Ενώ, σαφέστατα υπάρχει ένα μεγάλο οικονομικό κόστος, το σημαντικότερο είναι ότι επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό και η ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων πολιτών. 

Με το πέρας των χρόνων έχουν γίνει προσπάθειες να δημιουργηθεί μία εποικοδομητική σχέση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών, ώστε να περιοριστεί ο αριθμός των διαδικασιών επί παραβάσει και να δοθεί στα κράτη μέλη αρκετός χρόνος να συμμορφωθούν.  Η προσπάθεια αυτή, όπως θα δούμε παρακάτω, έχει διάφορα αποτελέσματα: αν και ο ετήσιος αριθμός διαδικασιών έχει μειωθεί, οι αναφορές και οι καταγγελίες των πολιτών ολοένα και αυξάνονται. Ταυτόχρονα, τα κράτη μέλη δείχνουν να μην μπορούν να ξεφύγουν από τις “κακές τους συνήθειες” με αποτέλεσμα οι διαδικασίες επί παραβάσει που εκκρεμούν να αυξάνονται κάθε χρόνο. 

Τι συμβαίνει πριν από μια διαδικασία επί παραβάσει;

Οι διαδρομές που οδηγούν στην κίνηση μιας διαδικασία επί παραβάσει ποικίλουν και μπορούν να περιλαμβάνουν διάφορους διαδίκους: Από την μία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω διαφόρων ερευνών και από την άλλη οι ίδιοι οι πολίτες μέσω αναφορών και εκθέσεων. Οι καταγγελίες που τίθενται από τους πολίτες αυξάνονται όλο και περισσότερο: κατά μέσο όρο, πάνω από 3.700 καταγγελίες λαμβάνονται κάθε χρόνο κατά κρατών μελών για πιθανές παραβιάσεις του κοινοτικού δικαίου. 

Μεταξύ του 2014 και του 2018, τρεις χώρες απασχόλησαν το ένα τρίτο των καταγγελιών: Η Ιταλία (16,31 τοις εκατό), η Ισπανία (12,06 τοις εκατό) και η Γαλλία (8,27%). Το 2016, η Ιταλία ήταν το αντικείμενο 753 καταγγελιών, αριθμός ρεκόρ για ένα μόνο κράτος μέλος.

Ενώ τα δεδομένα από κάθε χώρα είναι διαφορετικά από κράτος σε κράτος, η γενική τάση δείχνει έντονη αύξηση. Το 2018 υπήρξε μεγαλύτερος αριθμός καταγγελιών από το 2014, με 3.859 υποθέσεις, 200 περισσότερες, κατά μέσο όρο, από τον προηγούμενο χρόνο.  Για ακόμη μία φορά τρεις χώρες ήταν το επίκεντρο των περισσότερων καταγγελιών. Πρώτη πρώτη η Ιταλία, με 633 καταγγελίες, περίπου οι μισές αφορούσαν την εσωτερική αγορά. Δεύτερη ήταν Ισπανία με 486 καταγγελίες, και μετά η Γαλλία με 316.

Στην πραγματικότητα, η πλειοψηφία αυτών των καταγγελιών δεν οδηγούν πουθενά. Μόνο το 4,77% των καταγγελιών που υποβλήθηκαν το 2018 ερευνήθηκαν από την Επιτροπή μέσω του EU Pilot (μηχανισμός επίλυσης προβλημάτων της  Ε.Ε.). Εκείνο που προκαλεί εντύπωση είναι ότι αν και ο αριθμός των καταγγελιών αυξάνεται το ποσοστό αυτών που εξετάζονται από το EU Pilot ολοένα και μειώνεται. Το 2014 αυτές οι υποθέσεις αποτελούσαν το 17,09%, το 2016 έπεσαν στο 12,75% και το 2018, όπως αναφέρεται και παραπάνω, έπεσε στο 4,77%.

Αυτά τα ποσοστά μπορούν να σημαίνουν πολλά πράγματα, αλλά σαφέστατα υποδεικνύουν ότι η αποψη που έχουν οι πολίτες για την συμπεριφορά των κρατών μελών γίνεται όλο και χειρότερη, κάτι που τους οδηγεί στο να προβαίνουν σε καταγγελίες, που σπανίως ερευνώνται από τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι καταγγελίες παραβλέπονται είτε επειδή δεν παρατηρήθηκε καμία παραβίαση του ευρωπαϊκού δικαίου, είτε επειδή έγινε κάποιο λάθος, είτε επειδή η καταγγελία αποσύρθηκε.

Ο μηχανισμός EU Pilot 

Έπειτα από μία καταγγελία ή μετά από δική της έρευνα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει να θέσει σε λειτουργία έρευνα μέσω του EU Pilot μηχανισμού. Αυτό το εργαλείο χρησιμοποιείται ώστε να προβλέπονται και να επιλύονται πιθανά προβλήματα χωρίς να χρειάζεται να τεθεί σε λειτουργία μια πραγματική διαδικασία επί παραβάσει. 

Ο μηχανισμός EU Pilot δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή  και τα κράτη μέλη προκειμένου να επιλύονται προβλήματα που αφορούν την εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου ή την συμμόρφωση των εθνικών νόμων με το ευρωπαϊκό δίκαιο, έχει σχεδιαστεί για το στάδιο πριν την επίσημη έναρξη μίας διαδικασίας επί παραβάσει. 

Παρόλο που αυτό το εργαλείο έχει αποβεί πολύ χρήσιμο αυτά τα χρόνια, η Επιτροπή πρόσφατα έχει υπογραμμίσει την ανάγκη να χρησιμοποιείται λιγότερο ο μηχανισμός EU Pilot ώστε να μην προστίθενται γραφειοκρατικές διαδικασίες πριν την εφαρμογή της διαδικασίας επί παραβάσει. Για τον λόγο αυτό, σε επείγουσες περιπτώσεις μια διαδικασία επί παραβάσει μπορεί να εφαρμοστεί προτού διεξαχθεί έρευνα από το EU Pilot. Η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι πολύ προφανείς αν εξετάσουμε τα δεδομένα: ο αριθμός των υποθέσεων του EU Pilot έπεσαν από τις 1.225 που ήταν το 2014 σε μόλις 110 το 2018. Η μεγάλη μείωση έλαβε χώρα έγινε το 2017.

Ο μηχανισμός EU Pilot βασίζεται στην εγκαθίδρυση ενός εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών. Από αυτή την άποψη, είναι σημαντικό να εξεταστεί το ποσοστό επίλυσης των υποθέσεων EU Pilot, δηλαδή το ποσοστό των περιπτώσεων όπου η Επιτροπή θεωρεί ότι η ανταπόκριση των κρατών μελών είναι ικανοποιητική. Όσο μεγαλύτερο είναι αυτό το ποσοστό τόσο πιο χρήσιμο φαίνεται να είναι ένα εργαλείο σαν το EU Pilot, αποφεύγοντας έτσι την έναρξη μιας διαδικασίας επί παραβάσει. 

Στο τέλος του 2018 το ποσοστό των υποθέσεων που είχαν επιλυθεί μέσω του EU Pilot ήταν 73%. Σε σχέση με αυτό το θέμα μεταξύ των καλύτερων χωρών αναδείχθηκαν η Ολλανδία με ποσοστό επίλυσης 91%, το Λουξεμβούργο με 89% και η Κροατία με 85%.  Ανάμεσα στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες η Γαλλία και η Ισπανία επίσης ανταποκρίθηκαν θετικά έχοντας και οι δύο ποσοστό επίλυσης 80%. Λιγότερο θετικά ανταποκρίθηκαν παρόλα αυτά η Γερμανία και η Ιταλία με 71% και το Η.Β. με 63%.

Αξίζει να σημειωθεί πως ο αριθμός αυτός αλλάζει με το πέρας του χρόνου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση της ικανότητας της κάθε χώρας να ανταποκρίνεται στις έρευνες της Επιτροπής, για να διεξαχθούν εποικοδομητικές συνομιλίες και για να αποφευχθούν διαδικασίες επί παραβάσει.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το ποσοστό επίλυσης έχει μειωθεί κατά 3% από το 2014 έως το 2018, πέφτοντας από το 75% στο 73%. Το 57 τοις εκατό των ευρωπαϊκών χώρων είδαν τον αριθμό επίλυσης τους να μειώνεται κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια: Κυρίως η Ρουμανία που το ποσοστό της έπεσε από το 79 τοις εκατό στο 58 τοις εκατό, μία μείωση της τάξεως του 26,58 τοι εκατό. Αρνητικά δείγματα είχε και η Βουλγαρία (-25 τοις εκατό) και η Σλοβενία (-20,99 τοις εκατό). Από την άλλη πλευρα, το Λουξεμβούργο (+43,55 τοις εκατό), η Κροατία (+30,77 τοις εκατό) και η Ουγγαρία (+24,19 τοις εκατό) αυξήθηκαν σημαντικά. Ανάμεσα στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες τη μεγαλύτερη μείωση είχαν το Η.Β. (-17,11 τοις εκατό) και η Ιταλία (-5,33%), ενώ η Γαλλία (+7 τοις εκατό) και η Ισπανία (+16 τοις εκατό) είχαν την μεγαλύτερη βελτίωση.

Τι συνέβη τα τελευταία πέντε χρόνια 

Έπειτα από αυτά τα στάδια, από τις καταγγελίες των πολιτών στο EU Pilot μηχανισμό και στις έρευνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ξεκινά η δρομολόγηση της διαδικασίας επί παραβάσει. Το πρώτο βήμα αυτής της διαδικασίας είναι ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν επίσημη προειδοποίηση σύμφωνα με το άρθρο 258 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε. (ΣΛΕΕ). Από το 2014 έως το 2018 σχεδόν 4.000 προειδοποιήσεις στάλθηκαν, με μέσο όρο 796 το χρόνο. Ύστερα από μια κορύφωση το 2016, ο αριθμός ολοένα και μειώνεται.

Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, 3.981 νέες διαδικασίες επί παραβάσει έχουν δρομολογηθεί, 211 από τις οποίες αφορούν την Κύπρο, η χώρα που περισσότερο απασχολεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε αυτό το θέμα.  Κατά μέσο όρο ο αριθμός διαδικασιών κατά της Κύπρου τον χρόνο είναι πάνω από 40, αριθμός κατά πολύ μεγαλύτερος από οποιαδήποτε άλλο κράτος μέλος. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ο μεγάλος αριθμός διαδικασιών που δρομολογήθηκαν κατά του Βελγίου (198 καινούργιες υποθέσεις άνοιξαν μεταξύ του 2014-2018) και της Ελλάδας (190). Μεταξύ των πιο ενάρετων χωρών, είναι η Εσθονία (79 υποθέσεις άνοιξαν μεταξύ 2014 και 2018), οι Κάτω Χώρες (86) και η Λετονία (99).

Οι 644 νέες υποθέσεις που άνοιξαν το 2018 αύξησαν τον αριθμό διαδικασιών επί παραβάσει που εκκρεμούν στις 1.571.  Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των υποθέσεων στο τέλος κάθε χρόνου αυξάνεται σταδιακά. Από το 2014 έως το 2015 ο αριθμός αυτός ήταν 1.350 ενώ από το 2016 και μετά ο αριθμός αυτός έχει παραμείνει στις πάνω από 1.500. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ ολοένα και λιγότερες διαδικασίες ανοίγονται, τα κράτη μέλη δυσκολεύονται να αποδεσμευτούν από τις διαδικασίες που είχαν ξεκινήσει τα προηγούμενα χρόνια.

Από το 2014 έως το 2018 ο αριθμός των διαδικασιών που εκκρεμούν στο τέλος κάθε χρόνου αυξήθηκε κατά 16,63% . Ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί κατά 380 τοις εκατό στην περίπτωση της Κροατίας-αλλά έχοντας μπει στην Ε.Ε. το 2013 προφανώς το 2014 ξεκίνησε με αρκετά μικρότερο αριθμό διαδικασιών που εκκρεμούσαν σε σχέση με άλλα κράτη μέλη. 

Μεταξύ των μεγαλύτερων χωρών της Ε.Ε. η Ιταλία (-21,35%) και η Γαλλία (-20,51%) φαίνεται να είχαν την μεγαλύτερη επιτυχία στην εφαρμογή πολιτικών για να μειώσουν των αριθμό των διαφωνιών με την Επιτροπή. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα (-14,61%), την Ρουμανία (-13,24%) και την Πολωνία (-11,39%). Αντιθέτως, η Γερμανία και το Η.Β. είδαν το δικό τους αριθμό διαδικασιών σε εκκρεμότητα να αυξάνεται κατά 17,65% και 20,3&% αντίστοιχα.

Οι τομείς πολιτικής τους οποίους αφορούν οι διαδικασίες αυτές έχουν επίσης αλλάξει κατά την περίοδο αυτή. Ιστορικά, το περιβάλλον έχει αποδειχθεί ως ο πλέον προβληματικός  τομέας για τις χώρες της Ε.Ε. και το μεγαλύτερο μέρος των εκκρεμών παραβάσεων στο τέλος του 2018 (περίπου 19%) αφορούσε το περιβάλλον. Παρόλα αυτά, αυτο το ποσοστό μειώνεται: το 2014 οι διαδικασίες που αφορούσαν το περιβάλλον αποτέλεσαν το 24% του συνόλου. Τα μερίδια άλλων τομέων πολιτικής είναι σχετικά σταθερά, όπως στην περίπτωση της κινητικότητας και των μεταφορών (~ 15%), της εσωτερικής αγοράς (~ 10%) και της μετανάστευσης και των εσωτερικών υποθέσεων (~ 9%).

Από την άλλη, παραβάσεις που αφορούν θέματα δικαιοσύνης και τους καταναλωτές αυξάνονται, έχοντας αυξηθεί από το 6% στο 10%, το ίδιο και οι παραβάσεις που αφορούν τα δίκτυα επικοινωνίας, το περιεχόμενο και την τεχνολογία, έχοντας αυξηθεί από το 1% το 2014 στο 4,26% το 2018. Το τελευταίο ποσοστό προκύπτει από τον ολοένα και σημαντικότερο ρόλο που παίζει η τεχνολογία στην καθημερινότητα κάτι που έχει οδηγήσει σε έναν αυξανόμενο αριθμό εγκεκριμένων κανονισμών και κατά συνέπεια σε έναν αυξανόμενο αριθμό διαδικασιών επί παραβάσει.

Η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό διαδικασιών σε εκκρεμότητα ήταν η Ισπανία (97 υποθέσεις), έπεται η Γερμανία (80) και το Βέλγιο (79). Μικρότερο ποσοστό σε ότι αφορά αυτό το θέμα είχαν η Εσθονία (27 υποθέσεις), η Φινλανδία (32) και η Δανία (32).

Γιατί δρομολογούνται τόσες διαδικασίες επί παραβάσει.

Όπως διαπιστώσαμε οι αιτίες που οδηγούν την Επιτροπή στο να δρομολογήσει μια διαδικασία επί παραβάσει ποικίλουν.  Στη διάρκεια των χρόνων, το ποσοστό των διαδικασιών κατά της καθυστερημένης εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου έχει αυξηθεί, από 65 τοις εκατό συνολικά το 2014 σε 74 τοις εκατό. Το 2018 17,69 τοις εκατό των υποθέσεων ξεκίνησαν κατά της κακής εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου και 8,12% κατά των παραβάσεων των ευρωπαϊκών συνθηκών ή κανονισμών.

Οι 419 νέες διαδικασίες που δρομολογήθηκαν το 2018 για την καθυστερημένη μεταφορά των οδηγιών της Ε.Ε. έφεραν το σύνολο των περιπτώσεων αυτών στις 758. Πρόκειται για σχεδόν τις μισές από όλες τις υποθέσεις που εκκρεμούν. Αξίζει να αντικρουσθούν αυτά τα αριθμητικά στοιχεία με τον αριθμό των κανονισμών στους οποίους δόθηκε προθεσμία εφαρμογής από την Επιτροπή. Κατά μέσο όρο, κάθε χρόνο η Επιτροπή εγκρίνει περίπου 55 οδηγίες με προθεσμία εφαρμογής. Ταυτόχρονα, ο αριθμός ανοιχτών διαδικασιών επί παραβάσει κατά καθυστερημένων μεταφορών οδηγιών είναι περίπου 500. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κανονισμός που απαιτεί την εφαρμογή του εντός ορισμένης προθεσμίας δημιουργεί δέκα διαδικασίες επί παραβάσει κατά μέσο όρο έναντι μη συμμορφούμενων κρατών μελών.

Ποιος ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου; 

Κατά μέσο όρο, από το 2014 περίπου 44 νέες υποθέσεις που μεταφέρθηκαν στο Δικαστήριο αφορούσαν κράτη μέλη που δεν μπόρεσαν να συμμορφωθούν στο ευρωπαϊκό δίκαιο.  Παρόλη τη βελτίωση κατά τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα είχε τις περισσότερες υποθέσεις στο Δικαστήριο από οποιαδήποτε άλλο κράτος μέλος κατά τα τελευταία πέντε χρόνια (22 νέες υποθέσεις, με 18 να έχουν δρομολογηθεί μεταξύ του 2014 και του 2016). Η Γερμανία έπεται, με 17 νέες υποθέσεις μετά η Πολωνία και η Ισπανία (με 16 νέες υποθέσεις και οι δύο)

Μεταξύ του 2014 και του 2018 ο συνολικός αριθμός νέων υποθέσεων που έφτασαν στο Δικαστήριο ήταν 223. Την ίδια περίοδο, 159 νέες υποθέσεις περατώθηκαν είτε με απόρριψη της υπόθεσης είτε με την κήρυξη κάποιας ποινής. Οι χώρες που έχουν τις περισσότερες υποθέσεις είναι και αυτές με τον μεγαλύτερο αριθμό ολοκληρωμένων υποθέσεων.  Στον τομέα αυτό πρωτοστατεί η Ελλάδα όπου 20 από τις 20 περιπτώσεις κρίθηκαν παραβατικές. Μεταξύ των χωρών που έλαβαν τις περισσότερες καταδίκες ήταν η Ισπανία (14 από τις 14 υποθέσεις), η Πολωνία (13 από τις 14 υποθέσεις) και η Γερμανία (13 από τις 15). Από τις 159 ολοκληρωμένες υποθέσεις μόνο οι 15 απορρίφθηκαν από το Δικαστήριο. 

Με την ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων μπορούμε να κοιτάξουμε ακόμα πιο πίσω στο παρελθόν. Από το 1952 έως το 2018 σε 3.957 περιπτώσεις κράτη μέλη ήρθαν αντιμέτωπα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για μη συμμόρφωση στο ευρωπαϊκό/κοινοτικό δίκαιο. Σε αυτή την οπτική μία είναι η χώρα που φαίνεται να ξεχωρίζει: Η Ιταλία με περισσότερες από 652 υποθέσεις δηλαδή το 16,48% του γενικού συνόλου. Επόμενη με διαφορά είναι η Γαλλία (με 419 υποθέσεις, 10,59%) και η Ελλάδα (411, 10,39%).